sin
St. Machutus, de Wonderdoener
Theo J.
G. Goossen Zevenaar
| |
Topografie | - |
Cultusobject | - |
Die
bult die daar zomaar opeens oprijst uit het landschap, de Elterberg. Een
magische plek. Duizenden jaren geleden aangelegd door reuzen die spelenderwijs
het landschap vorm hebben gegeven. Met hun reuzenscheppen groeven ze het
Rijndal en van de grond wierpen ze de Elterberg op. Deze berg is altijd bron
van mysterieuze verhalen geweest. Mensen, op zoek naar een verklaring en naar
de zin der gebeurtenissen, laten hun fantasie de vrije loop. Dat biedt houvast.
Rien van den Heuvel verhaalt over reuzen, heilige
beelden en mensenoffers. Bijvoorbeeld over een mysterieus beeld in de heilige
Sint Vitus Kerk van Elten, waarvan het torentje vanaf een groot deel van 't
Gelders Eiland te zien is. Dat beeld is tegen de stroom in vanuit Dordrecht
naar Elten gedreven. Het heeft het lichaam van een vrouw en het hoofd van een
man. Als je tijd hebt voor een extra uitstapje is de heilige Machutus te
bewonderen in het kerkje van Hoog Elten.
Of over de dochters van Kerrio, hoofdman van een
oude stam die hier leefde. Als het erg slecht ging met zijn stam, zo eens in de
10 jaar, dan was een mensenoffer het enige wat verlossing kon brengen. Als goed
stamhoofd bood Kerrio aan om zijn eigen jongste dochter te offeren. Zijn andere
dochters konden dat niet over hun hart verkrijgen en wilden stiekem van plaats
ruilen met haar. Het liep niet goed af en uiteindelijk bleef Kerrio over als
bedroefde vader zonder dochter.
De legende over Sint Machutus.
In de zijbeuk van de
abdijkerk staat voor het altaar een oud stenen figuur uit de
12 eeuw. Zij wordt als het beeld van de Hl.
Machutus aangeduid, die hier als
wonderdoener een grote verering geniet, zodat de
abdijkerk op de Elterberg in de loop van de laatste honderden jaren een
bedevaartplaats wordt.
Het stenen beeld stelt de Heilige op een troon
zittend voor met lang krullend haar, volle baard en plooiende kleding. Op de
schoot houdt hij met beide handen een vormeloos kind, dat zijn linke hand op de
borst legt en het hoofd omhoog houdt.
De
legende vertelt, dat deze stenen figuur oorspronkelijk in de kerk van Dordrecht
heeft gestaan. In het jaar 1566 echter, in de tijd van de Beeldenstorm werpen
de Hollanders het beeld in de Merwede. Het drijft stroomopwaarts door de
rivierloop tot aan de Rijnoever bij Elten. Een boer, die het beeld op de golven
drijven ziet, spoed zich naar de pastoor van Nederelten. Hij laat het beeld uit
het water halen en in de kerk brengen. Maar de volgende ochtend is het beeld
verdwenen. Men zoekt en vindt het weer op de plek in de Rijn, waar de boer het
voor het eerst heeft gezien. Voor de tweede maal wordt het beeld in de kerk
gebracht, maar de volgende morgen vindt men de plaats weer leeg en het beeld
ligt weer in het water. Precies eender ging het op de derde dag. Toen wendt de
pastoor zich tot de bisschop, om raad te vragen. Er wordt besloten, deze stenen
figuur in feestelijke processie met kruis en vanen vanuit de Rijn naar de
Elterberg te brengen en in de abdijkerk op te stellen. Dat gebeurt, en nu bleef
het beeld op de plaats, waar men het heeft neergezet.
Het
stroomopwaarts zwemmende beeld is een vaak wederkerende voorkomend denkbeeld in
de oorspronkelijke legende van veel bedevaartsplaatsen. Zo hebben wij ook
legende van stroomopwaartsgedreven beelden o.a. Bogenberg, Maria Oord aan de
Donau en Oud-Zevenaar in de Liemers. De verklaring van het stenen beeld in de
abdijkerk is omstreden. Enige kunsthistorici denken dat het een beeld is
geweest van Robanus, anderen zien in hem "Abraham als
zielenverzamelaar". Geen van beide aanduidingen is juist. De hele
uitbeelding spreekt van zelf, dat het hier om een Madonnabeeld handelt. Nadat
de Madonna door de afgeslagen kop verminkt is heeft men hem met de overname van
de Machultuscultus zich in de rijen van de Nederrijnse bedevaartplaatsen
Xanten, Sonsbeck, Marienbaum en Kevelaer geplaatst, een baardige mannenkop
opgezet en de beeltenis gewijd aan de H. Machutus.
Sint
Machutus de wonderdoener.
Het
feest van de H. Machutus wordt op 15 oktober gevierd. Machutus wordt vereerd als
beschermheilige tegen verlamming, jicht, rugpijn, zenuwontsteking en waterzucht.
In de litanie, die in Hoog-Elten evenals in andere bedevaartsplaatsen nu nog
ter ere van de H. Machutus wordt gebeden vinden wij de aanroeping:
H.Machutus, jij bijzondere beschermer tegen zwakke ledematen,
jij
machtige hulp bij zenuwontsteking,
jij
wonderbaarlijke helper van zieken kinderen,
Jij
krachtige beschermer in alle ongelukken, die land en vee treffen.
Naar
nationale verklaring is Machutus ook patroon tegen scheepsbreuk, omdat hij eens
als knaap aan de rand van het meer eensklaps in het water glijdt, waar
algenbossen zijn wegzinken verhindert.
De
hoofdzakelijke betekenis heeft echter de H. Machutus als helper bij de
zogenaamde Engelse ziekte, de rachitis.
Het middenpunt van de
Machultuscultus bestaat uit de zegen van brood en water in zijn naam. Deze
zegen heeft volgende woorden:
"Almachtige eeuwige
God! Jij schept alles alleen door jouw woord en heeft door jouw Zoon de
verloren mensen verlost en jouw H. Geest in de harten van de gelovigen geprent.
Jij hebt geloof aan de Hl. Drievuldigheid door jouw apostel en zijn navolger op
de gehele wereld laten prediken. Voor de verbreiding van dit geloof heeft jouw roemvoller
belijder Machutus veel aangehouden en jij hebt door vele wonderen willen
aantonen, dat zij jouw welgevallig zijn.
Verhoor genadig jouw
dienaar, die naar zijn relikwieën vlucht en heilig dit brood en water met
hemelse zegen en zendt kracht van boven neer. Verleen ook, dat diegene, die
deze met vol geloof gebruiken, van ieder duivelaanval en alle ongemakken,
ziekten en gebreken op zijn voorspraak bevrijdt worden. Zij mogen in jouw
heilige, door wie jij wonderen doet, jouw Majesteit loven en in jouw kerk jouw
dank brengen. Door dezelfde Christus onzer Heer amen.
De zegen van de almachtige
God, van de Vader en de Zoon en de H. Geest dalen over dit brood en water. Tot
afweren van de boze geesten en verdrijven van ziekten schenkt de sterkte en
kracht door Uw Goddelijk genade en wees
allen
zijn genezende hulp en H. God, Jouw Eniggeboren, Onze Heer Jezus Christus heeft
tot zijn apostelen gezegd: "Wie in mij gelooft, kan zelf ook de dingen
doen, die ik gedaan heb. Je hebt ook jullie zalige Belijder, Bisschop Machutus
wonderbaarlijk met de genezingsgave aangesteld. Wij vragen U, Jij kunt op zijn
voorspraak deze gave opnemen en inwilligen, dat zij voor de verbruikers genezend
zijn. Door dezelve Christus onze Heer, Amen.
Door
de verdiensten van de H. Machutus zullen gezegend wezen deze gave in de naam
van de Vader en van de Zoon en de H Geest, Amen.''
Van
dit gezegende brood en water neemt de zieke negen dagen lang. Daarbij is in
Hooch-Elten het volksgebruik van de bedevaarten door een plaatsvervanger sterk
toegenomen. Kan de zieke niet zelf komen, dan neemt een ander voor hem de
bedevaart en ontvangt in zijn plaats de zegen. Niet zelden ook, en in het
bijzonder wanneer het om een jong kind handelt, neemt de plaatsvervanger ook in
plaats van de zieke negen dagen van het gezegende brood en water.
Sint
Machutus, ook Maklovius, Maclou en Malo genoemd, wordt tot een van de grootste
heilige van Ierland gerekend. Hij als zoon van een Britse edelman genaamd Gwent
Derwella in de omgeving van de Abdij Llancarvan in Zuid-Wales, die lange tijd
als een middenpunt klassieke en theologische beschaving beroemd is geboren.
Zijn ouders bestemmen hem voor het priesterschap en wordt Machutus scholier bij
de Abt Brendan van de hier boven genoemde Abdij. Al spoedig verlaat Machutus de
Abdij in zijn geboortestreek, om als missionaris naar Frankrijk te emigreren.
Al heel vlug wordt hij daar benoemd tot bisschop en sticht te Aleth in Bretagne
zijn eerste klooster. Machutus is een strenge asceet, een energieke
volkspredikant, maar ook een priester vol met sociale bewogenheid. Hij sterft
hoogbejaard in 627 als kluizenaar bij Saintes. Tegenwoordig herinnert de
badplaats en vissersstad Saint Malo aan de plaats waar Machutus zijn leven
afsloot.
De
verering van de H Machutus vindt in Engeland, Frankrijk en in Nederland wijt
verbreid plaats. In de Franse stad Rouan is een kerk aan St. Machutus gewijd,
in Monster bij Den Haag is Machutus kerkpatroon. Vught bij Den Bosch,
Escharen,
waar de relikwieën van Machutus worden vereerd en Oirlo bij Venlo heeft een
broederschap ter ere van Sint Machutus. Al deze genoemde plaatsen zijn
bedevaartsoorden van Machutus. Zijn verering in Hoog-Elten evenals in Aldekerk
(Kreis Geldern) verklaart zich als late uitwerking van de oude religieuze
betrekkingen met Ierland en het Nederdeutsche gebied, die van Bonifatius, de
gebroeders Ewald en de H. Willibrord aangeknoopt zijn.
Cultusobject: | O.L. |
|
Datum: | Onbekend | |
Periode: | Begin | |
Locatie: | O.L. | |
Adres: | - | |
Gemeente: | Dordrecht | |
Provincie: | Zuid-Holland | |
Bisdom: | Rotterdam | |
Samenvatting: | In | |
Auteur: | Gerrit | |
Illustraties: |
| |
Topografie | - | |
Cultusobject | - | |
Verering | - In 1410 wordt voor het eerst melding gemaakt van 'die | |
Bronnen | Archivalia: Dordrecht, gemeentearchief. | |
t machutus